Lífeyriskerfið
- Þegar fólk hættir að vinna vegna aldurs (67-70 ára) fær það ellilífeyri og oftast einnig greiðslur úr lífeyrissjóði.
- Ellilífeyrir kemur frá ríkinu, frá almannatryggingum (Tryggingastofnun ríkisins). Réttindi fólks í almenna tryggingakerfinu tengjast lengd búsetu á Íslandi. www.tr.is
- Lögum samkvæmt á allt launafólk og fólk með sjálfstæðan atvinnurekstur að greiða iðgjald í lífeyrissjóð, að lágmarki 15,5% af heildarlaunum – sem skiptist milli launþega og atvinnurekenda. Launamaður greiðir sjálfur 4 % og 11,5% er greitt af atvinnurekanda.
- Tilgangur lífeyrissjóða er að tryggja sjóðsfélögum ellilífeyri til æviloka. Greiðslur úr lífeyrissjóði koma einnig til móts við tekjumissi vegna örorku eða andláts maka. www.lifeyrismal.is
- Lífeyrisgreiðslur ráðast af iðgjaldagreiðslum hvers einstaklings á starfsævinni og afkomu sjóðanna.
- Sumir lífeyrissjóðir eru opnir öllum en aðrir bundnir við ákveðnar starfsgreinar.
- Viðbótarlífeyrissparnaður er valfrjáls. Launafólk getur greitt 4% af heildarlaunum til viðbótar í lífeyrissjóð og fá þá mótframlag frá launagreiðanda. Mjög margir gera þetta.
Vinnumálastofnun
- Vinnumálastofnun (VMST) er opinber stofnun sem starfar skv. lögum um vinnumarkaðsaðgerðir og lögum um atvinnuleysistryggingar. www.vmst.is
- Almenn þjónusta Vinnumálastofnunar við einstaklinga er m.a. skráning, mat á færni, ráðgjöf, úrræði og vinnumiðlun.
- Vinnumálastofnun er með aðalstöðvar í Reykjavík en rekur útibú í kringum landið.
- Vinnumálastofnun greiðir út atvinnuleysisbætur. Þær eru alltaf tímabundið úrræði.
- Sá sem er á atvinnuleysisbótum þarf alltaf að vera virkur í atvinnuleit og vera tilbúinn að taka þátt í vinnumarkaðsaðgerðum.
- Einstaklingur getur samtals átt rétt á atvinnuleysisbótum í 30 mánuði frá því að hann sótti um bætur.
- Launafólk á aldrinum 18-70 ára á rétt á atvinnuleysisbótum að því tilskildu að það hafi áunnið sér tryggingarétt og uppfylli ýmis skilyrði.
- Til að geta átt rétt á atvinnuleysisbótum þarf einstaklingur að hafa heimild til að ráða sig í vinnu hér á landi án takmarkana.
- Handhafar alþjóðlegrar verndar hafa ótakmörkuð dvalar- og atvinnuréttindi og geta því átt rétt á atvinnuleysisbótum að öðrum skilyrðum uppfylltum.
- Handhafar dvalarleyfa á grundvelli mannúðarsjónarmiða og/eða bráðabirgðadvalarleyfi hafa takmarkaðar heimildir til að ráða sig til vinnu hér á landi og eiga því ekki rétt til greiðslu á atvinnuleysisbótum. (Fái þeir einstaklingar síðar útgefin ótímabundin dvalarleyfi þá geta þeir sótt um atvinnuleysisbætur.)
- Verkefni Vinnumálastofnunar eru m.a. að:
- Halda skrá yfir laus störf og miðla upplýsingum um laus störf til atvinnuleitenda.
- Annast skráningu atvinnulausra og greiðslu atvinnuleysisbóta.
- Annast skipulag vinnumarkaðsúrræða eins og námskeiða, starfsúrræða, ráðgjafar og atvinnutengdrar endurhæfingar.
- Halda utan um, afla og miðla upplýsingum um atvinnuástand á landinu.
- Annast útgáfu atvinnuleyfa og skráningu útlendinga á vinnumarkaði.
- Annast eftirlit með erlendu vinnuafli í samstarfi við önnur stjórnvöld.
- Vinna að því að tryggja erlendum ríkisborgurum sömu launakjör og aðrir starfsmenn á íslenskum vinnumarkaði.
- Starfrækja flóttamannateymi og alþjóðadeild sem leita úrræða og sinna þjónustu við fólk af erlendum uppruna sem tengjast virkni á vinnumarkaði.
- Stundum vinnur fólk og fær laun sem eru ekki gefin upp opinberlega og fólk borgar enga skatta. Það er kallað að „vinna svart“.
- Slík atvinnustarfsemi er ólögleg og refsiverð.
- Atvinnurekandi sem greiðir ekki skatta af starfsemi sinni og starfsfólk sem greiðir ekki skatta af tekjum sínum leggur ekki sitt af mörkum til samfélagsins.
- Skatttekjur eru notaðar til að standa undir þjónustu og framkvæmdum sem gagnast öllum í samfélaginu.
Að vinna svart – hvað þýðir það?
- Að vinna svart þýðir fyrir einstakling:
- Engin laun í veikindafríi.
- Ekki laun í sumarfríi.
- Engin söfnun lífeyrisréttinda.
- Enginn réttur til atvinnuleysisbóta.
- Engin slysatrygging vegna starfs.
- Minni möguleikar á bankaláni eða húsnæðisláni.
- Minni möguleikar á að fá íbúð til leigu.
- Ekki ráðningarsamningur, meðmæli eða skráð starfsreynsla.
- Erfiðara að fá önnur störf.